Elmi ədəbiyyata görə, həşərat dişləmələrinə qarşı allergiya ümumi əhali arasında nisbətən nadirdir (təxminən 0,1–0,4%), bəzi ölkələrdə isə bu nisbət daha yüksək ola bilər.
ƏKS GÖSTƏRİŞLƏR VAR. MÜTƏXƏSSİSLƏ MƏSLƏHƏTLƏŞMƏK LAZIMDIR
RF-də ən çox satılan antihistamin preparat (pərakəndə satış həcminə görə) "Sistemli istifadə üçün antihistamin preparatlar" qrupunda, yanvar 2015 - may 2022 dövrü üçün IQVIA, Retail audit 01.2015-05.2022 məlumatlarına əsasən.
PubMed beynəlxalq bazasında xloropiraminin klinik istifadəsi ilə bağlı ilk məqalə 1962-ci ilə aiddir. FAGERBERG E, NOVIK A, SAHL R, STAHLE J. [Vazomotor rinitin yeni müalicəsi. Xloropiramin-imipramin ilə ikiqat kor test]. Praxis. 1962 May 31;51:567-71. Alman. PMID: 13891295.
PubMed beynəlxalq bazasında 87 məqalə və yerli eLibrary-də 35 məqalə (PubMed Elmi Elektron Kitabxanası [Elektron resurs], 04 avqust 2022. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/?term=chloropyramine ; Elibrary Elmi Elektron Kitabxanası [Elektron resurs], 04 avqust 2022. URL: https://www.elibrary.ru/query_results.asp).
09.01.2014-cü il tarixli Roshydromet-in 1 nömrəli əmri "Rusiya Antarktida ekspedisiyasının tərkibinə daxil olan şəxslərin pulsuz qida, geyim və dərman vasitələri ilə təmin edilmə normalarının təsdiqi haqqında"
14.04.2011-ci il tarixli RF Hökumətinin 270 nömrəli qərarı (06.03.2015-ci il redaksiyası) "Rusiya Federasiyası Daxili İşlər Nazirliyinin daxili qoşunlarının tibbi təyinatlı məmulatlar, dərman vasitələri və tibbi texnika ilə təmin edilməsi qaydası və normaları haqqında"
12.10.2019-cu il tarixli RF Hökumətinin 2406-r nömrəli sərəncamı (30.03.2022-ci il redaksiyası) Tibbi yardım göstərilməsi üçün zəruri olan həyati vacib və ən vacib dərman vasitələrinin siyahısının, həmçinin tibbi istifadə üçün dərman vasitələrinin siyahılarının və tibbi yardım üçün zəruri olan minimum dərman vasitələri çeşidinin təsdiqi haqqında>
Sancma – həşəratların dişləri, xortumu, iynəsi və digər orqanları vasitəsilə dəri örtüyünün zədələnməsidir. Normal halda həşərat sancması ya hiss edilmir, ya da sancma yerində yüngül narahatlıq, az qaşınma, dərinin qızarması kimi minimal əlamətlərlə müşayiət olunur. Lakin bəzi hallarda həşərat sancması güclü allergik reaksiyaya (insekt allergiyasına) səbəb ola və ya yoluxucu xəstəliyə gətirib çıxara bilər.
Allergiyanın yaranmasının səbəbi sancma zamanı qana daxil olan zəhərə qarşı həddindən artıq reaksiyadır. Buna cavab olaraq immun sistemin müəyyən hüceyrələri tərəfindən histamin də daxil olmaqla bir sıra aktiv molekullar istehsal olunur ki, bunlar da allergik reaksiyanın bütün simptomlarının yaranmasına səbəb olur.
Həşərat sancmalarına qarşı reaksiyalar
Həşərat (ağcaqanad, eşşək arısı, arı, mozalan, qotur) sancması zamanı əsas əlamətlər bunlardır:
sancma yerində qaşınma
qızartı
sancma yerinin şişməsi
Həşərat allergiyasından əziyyət çəkən insanlarda sancma yerinin həddən artıq böyüməsi, həmçinin sancma ilə əlaqəsi olmayan səpkilər və şişkinliklərin əmələ gəlməsi xarakterikdir.
Həşərat sancmalarının növləri
Həşərat sancmalarının ağırlıq dərəcələri
Tibbi praktikada həşərat sancmalarının 4 ağırlıq dərəcəsi mövcuddur. Bu əsasən orqanizmə düşən zəhərin miqdarı və sancmaların ümumi sayından asılıdır.
Yüngül dərəcə
Yüngül dərəcə orqanizmə az miqdarda həşərat zəhərinin düşməsindən və/və ya az sayda sancmadan, həmçinin aşağı toksikli zəhəri olan həşəratların sancmasından sonra yaranır. Yüngül qaşınma, sancılan dəri sahəsinin qızarması ilə özünü göstərir. Bu vəziyyətdə adətən heç bir yardıma ehtiyac olmur.
Orta dərəcə
Orta dərəcədə simptomlar daha əhəmiyyətli şəkildə özünü göstərir. Dərinin şişməsi və qızarması daha geniş olur və sancmanın özünün baş verdiyi sahədən xeyli kənara çıxır. Belə hallarda artıq dərman preparatlarının qəbulu lazımdır.
Ağır dərəcə
Ağır dərəcə yüksək toksikli zəhəri olan həşəratların çoxsaylı sancmalarından sonra - əsasən çoxsaylı arı sancmalarından (100-dən çox) sonra inkişaf edir. Çox vaxt belə reaksiyalar apiterapiyanın (arı zəhəri ilə müalicə) nəticəsində yaranır. Bu cür reaksiyalar həyat üçün təhlükəli ola bilər.
Aşağıdakı əlamətlərə görə ağır dərəcəli reaksiyadan şübhələnmək olar:
həm intensivliyi, həm də ölçüləri baxımından kəskin və sürətlə artan şişkinlik
sancmaların üz nahiyəsində lokallaşması
dodaqların, dilin şişməsi
tənəffüsün və/və ya udmanın çətinləşməsi, öskürək, boğulma, baş gicəllənməsi
Belə vəziyyətdə ilk hərəkət dərhal təcili tibbi yardım çağırmaqdır!
Tibb işçilərinin gəlməsini gözləyərkən xəstəni aşağı ətrafları yuxarı qaldırılmış horizontal vəziyyətə gətirmək lazımdır. Həkim qlükokortikosteroidlər və antihistamin preparat, məsələn Suprastin® təyin edə bilər.
Çox ağır dərəcə
Həşərat sancmasına qarşı ən ağır allergik reaksiyanı – anafilaktik şoku xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bu, allergik reaksiyanın 4-cü ağırlıq dərəcəsidir. Belə reaksiya həmişə gözlənilməz və çox təhlükəlidir. Müxtəlif müəlliflərin məlumatlarına görə, anafilaktik şok zamanı ölüm faizi 10%-ə qədər çata bilər.
Həşərat sancmalarına qarşı allergiya haqqında videoya baxın:
Videodan həşərat allergiyasının nə olduğunu, müxtəlif həşərat sancmalarının necə göründüyünü və sancmaya qarşı kəskin allergik reaksiya zamanı hansı dərmanların istifadə edildiyini öyrənəcəksiniz.
Həşərat sancmalarında ilk yardım
Allergik reaksiyaların yüngülləşdirilməsi üçün preparatlardan biri Suprastin®-dir. O, allergik reaksiyaların mediatorunun (histaminin) bronxların, bağırsağın hamar əzələlərinə spazmogen təsirini zəiflədir, histaminin təzyiqi aşağı salan effektini və onun damarların keçiriciliyinə təsirini azaldır. Suprastin® təcili tipli allergik reaksiyaların inkişafının qarşısının alınmasına və gedişinin yüngülləşdirilməsinə kömək edir. Preparat həmçinin qaşınma əleyhinə təsir göstərir.
1. Sancma yerini qaşımayın
Həşərat sancmalarını təkcə allergik reaksiyalar müşayiət etmir. Xüsusilə qaşınmanı nəzarətdə saxlamaqda çətinlik çəkən uşaqlar dərini qaşıdıqda bakteriyalar asanlıqla yaraya düşür ki, bu da yaranın infeksiyalaşmasına səbəb olur və həm yerli (məlhəm şəklində), həm də sistemli antibakterial preparatların təyin edilməsini tələb edə bilər.
2. Antihistamin preparat qəbul edin
Sancmadan və dəridə yerli reaksiyalar əmələ gəldikdən dərhal sonra antihistamin preparat, məsələn Suprastin® qəbul etmək tövsiyə olunur ki, bu da güclü qaşınmanın inkişafının qarşısını almağa və sancma yerinin sonrakı qaşınmasından yayınmağa kömək edir.
3. İynəni çıxarın
Sancma yerini dərhal iynənin və ya həşəratın digər hissələrinin olub-olmaması baxımından yoxlamaq lazımdır.
4. Yaranı yuyun və antiseptiklə işləyin
Baxışdan sonra sancma yerini yumaq (axar su ilə yumaq daha yaxşıdır) və hər hansı bir dəri antiseptik məhlulu ilə işləmək lazımdır. İşləmək üçün dərini boyamayan vasitələr seçmək daha yaxşıdır, çünki sonradan boyanmış sancma yerində ona bitişik toxumaların qızarmasını qiymətləndirmək çətin olacaq. Növbəti bir neçə gün ərzində ikincili infeksiyanın profilaktikası məqsədilə sancma yerlərinin antiseptiklə işlənməsini davam etdirmək məsləhətdir.
5. Təcili yardım çağırın
Əgər sancma yarası iltihablaşıbsa, iltihablaşma nahiyəsini, daha dəqiq desək, onun mümkün böyüməsini diqqətlə izləmək lazımdır, həmçinin yaradan irinli ifrazatın olub-olmamasını qiymətləndirmək lazımdır. Əgər sancma yeri "yayılırsa", toxunduqda istidirsə və dəri örtüyünün bütövlüyünün pozulduğu yerdən bulanıq/ağ/qaymağabənzər maye ifraz olunursa, bu, vaxt itirmədən cərraha müraciət etmək üçün səbəbdir. Mütəxəssisə müraciət edənə qədər antibakterial vasitələr olan məlhəmlərin yerli tətbiqi mümkündür.
Tabletlər yemək zamanı daxilə qəbul edilir, çeynəmədən kifayət qədər su ilə içilir.
Müalicə kursunun müddəti xəstəliyin simptomlarından, davamlılığından və gedişatından asılıdır.
Ətraflı məlumat üçün tam istifadə təlimatına baxın.
Müxtəlif həşərat sancmaları necə görünür və təzahür edir
Həşərat sancması son dərəcə geniş yayılmış məişət problemi olmasına baxmayaraq, bir sıra hallarda zərərçəkənə tibb işçisinin təcili məsləhəti, bəzən isə xəstəxanaya yerləşdirmə tələb olunur.
Aşağıda ən tipik sancma növlərinin nümunələri verilmişdir.
Ağcaqanad sancması
Azərbaycanda ən çox rast gəlinən sancmalar ağcaqanadlar tərəfindəndir.
Sancma anı demək olar ki, ağrısız və ya zəif ağrılıdır. Sancma yerində qaşınma demək olar ki, dərhal yaranır, sonra qızartı və qabar əmələ gəlir.
Gənə sancması
Gənə ağrısız sancır. Allergik reaksiyalar son dərəcə nadirdir, lakin gənələr gənə ensefaliti və Laym borrelyoz (Laym xəstəliyi) kimi son dərəcə təhlükəli xəstəliklərin daşıyıcılarıdır. Sancmadan sonra gənə dəridən xeyli müddət uzaqlaşmır, ona görə də dəriyə yapışmış gənə aşkar edildikdə, onu dərhal (lakin ehtiyatla) çıxarmaq və ən yaxın laboratoriyaya aparmaq lazımdır. Apteklərdə həşəratın müstəqil çıxarılması üçün xüsusi cihazlar satılır. Zərərçəkənin özü növbəti hərəkətlər barədə tövsiyələr almaq üçün infeksionistə müraciət etməlidir (bunlar həm də sancmanın baş verdiyi regiondan asılı olacaq).
Gənəni necə düzgün çıxartmaq olar
Əgər hər hansı səbəbdən gənə çıxarılmayıbsa və analizə verilməyibsə, sancma yerini diqqətlə izləmək lazımdır. Əgər sancma ətrafındakı sahə böyüyürsə, xüsusən də onun ətrafında qırmızı həlqə əmələ gəlirsə və belə elementlər dərinin digər sahələrində görünməyə başlayırsa, bu, mühüm və həyəcan verici simptomdur. Bu, halqaşəkilli və ya miqrasiyaedici eritema adlanır. Bu, demək olar ki, həmişə gənənin Laym xəstəliyinin daşıyıcısı olduğunu göstərir və tibbi yardıma müraciəti gecikdirmək olmaz.
Eşşək arısı və ya arı sancması
Eşşək arıları və arılar eyni ağrı ilə sancırlar. Sancma həmişə son dərəcə həssasdır. Fərq ondadır ki, eşşək arısı, arıdan fərqli olaraq, sancma yerində iynəsini buraxmır. Hər iki növ həşərat sancma zamanı qan dövranına yüksək allergen olan zəhər vurur. Məhz bu həşəratların sancması ən ağır, bəzən isə ölümcül reaksiyalara səbəb olur. Sancma yerində kifayət qədər sürətlə yayılan şişkinlik inkişaf edir.
Mozalan sancmaları
Mozalanlar son dərəcə ağrılı sancırlar. Sancma yerində dəri qüsuru – kiçik yara müəyyən edilir. Sancma ətrafında sıx, qaşınan qabar əmələ gəlir, həmçinin qançır da yarana bilər. Mozalan sancmalarına həyat üçün təhlükəli reaksiyalar çox nadir hallarda baş verir, lakin yaranın infeksiyalaşması riski var. Bundan əlavə, qaşınma kifayət qədər intensivdir və çox narahatlıq yarada bilər.
Mığmığa, birə və taxtabiti sancmaları
Mığmığa sancması. Bir mığmığanın sancması ağrısızdır, lakin bu həşəratlar həmişə böyük qruplar halında sancırlar, ona görə də sancmalar həmişə çoxsaylı olur. Onlar kiçik nöqtəvi qızartılar şəklində görünür. Çox sayda olduqlarına görə sancmalar güclü qaşınma və dərinin qızarmasına səbəb olur.
Daha nadir hallarda insan taxtabiti və birələr kimi qansorucu həşəratların sancmalarına məruz qala bilər.
Birələr əsasən ev heyvanları tərəfindən daşınır. Dişləmələr adətən tək-tək olur və qaşınma ilə müşayiət olunur. Çox vaxt aşağı ətraflarda lokallaşır. Birə dişləmələri yalnız yoluxucu xəstəliklər baxımından təhlükə yaradır.
Həşərat sancmalarına qarşı allergiyanın diaqnostikası
Həşərat sancmalarına qarşı allergiyanın və ya sancmalarla bağlı digər xəstəliklərin diaqnostikası üçün əksər hallarda xəstəliyin inkişaf tarixçəsindən olan məlumatlar kifayətdir. Xəstəni sorğu-sual edərkən demək olar ki, həmişə sancma faktını və ondan sonrakı reaksiyanı müəyyən etmək mümkün olur. Əgər sancma faktını müəyyən etmək mümkün olmasa, eşşək arısı və ya arı zəhərinə qarşı allergiyanın diaqnostikası üçün laborator müayinə aparmaq olar. Təəssüf ki, digər həşəratların zəhərinə qarşı əlçatan analizlər yoxdur.
Həşərat sancmalarına qarşı allergiyanın profilaktikası
Həşəratların aktiv olduğu mövsümdə bəzi kifayət qədər sadə qaydalara riayət etmək lazımdır:
Əgər şəhərdən kənara təbiətə getməyi planlaşdırırsınızsa — qapalı paltar (uzun qollu köynək, uzun şalvar) geyinin, əvvəlcədən həşəratlara qarşı sprey vurun. Paltarı açıq rənglərdə seçmək daha yaxşıdır. Tünd və parlaq rənglər həşəratları cəlb edir. Ətir vurmaq qəti tövsiyə edilmir.
Küçədə qida qəbul etməyin. İçkilər olan stəkanları, xüsusən də şirin içkiləri bayırda qoymayın.
Heç vaxt arını öldürməyə, qovmağa, əzməyə çalışmayın. Bu həşəratlar yalnız həyatları üçün təhlükə olduqda sancırlar. Yanınızda arılar və ya eşşək arıları uçursa, əllərinizi yelləməyin.
Ev heyvanlarını birə və gənələrə qarşı vaxtında işləməyi unutmayın ki, onlar evdə həşərat mənbəyinə çevrilməsinlər.
Tez-tez verilən suallar
Gənəni tam çıxartmadıqda nə baş verə bilər?
Ən çox hallarda gənə tam çıxarılmadıqda sancma yerində gənənin başı qalır. Əgər onu vaxtında çıxartmaq mümkün olmasa, müəyyən risklər yaranır ki, bunlar həm yoluxmuş gənənin tüpürcək vəzilərindən infeksiyanın daxil olmağının davam etməsi ilə, həm də ətraf mühitdən infeksiya qoşulması və gənənin tüpürcəyinə və baş örtüyünün hissələrinə qarşı allergik reaksiyanın artması riski ilə bağlıdır.
Sancma yerinə soda kompresi qoymaq olarmı?
Özünümüalicə üsullarına əl atmaq məsləhət deyil. Allergik reaksiya yarandıqda belə manipulyasiyalar simptomların güclənməsinə səbəb ola bilər. Antiallergik (antihistamin) preparat, məsələn Suprastin® qəbul etmək tövsiyə olunur.
Uşaqda həşərat sancmasına nə sürtmək olar?
Ən optimal variant dəriyə xüsusi "həşərat sancmasından sonra" kremlərinin və ya tərkibində dimetinden olan antiallergik gelin sürtülməsidir.
