Bronxial astma geniş yayılmış xəstəlikdir və dünyada təxminən yüz milyonlarla insanı əhatə edir. Adətən müalicə ilə simptomlar nəzarət altına alınır, lakin təxminən 25% xəstələrdə simptomların yüngülləşməsi olmaya bilər.
ƏKS GÖSTƏRİŞLƏR VAR. MÜTƏXƏSSİSLƏ MƏSLƏHƏTLƏŞMƏK LAZIMDIR
RF-də ən çox satılan antihistamin preparat (pərakəndə satış həcminə görə) "Sistemli istifadə üçün antihistamin preparatlar" qrupunda, yanvar 2015 - may 2022 dövrü üçün IQVIA, Retail audit 01.2015-05.2022 məlumatlarına əsasən.
PubMed beynəlxalq bazasında xloropiraminin klinik istifadəsi ilə bağlı ilk məqalə 1962-ci ilə aiddir. FAGERBERG E, NOVIK A, SAHL R, STAHLE J. [Vazomotor rinitin yeni müalicəsi. Xloropiramin-imipramin ilə ikiqat kor test]. Praxis. 1962 May 31;51:567-71. Alman. PMID: 13891295.
PubMed beynəlxalq bazasında 87 məqalə və yerli eLibrary-də 35 məqalə (PubMed Elmi Elektron Kitabxanası [Elektron resurs], 04 avqust 2022. URL: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/?term=chloropyramine ; Elibrary Elmi Elektron Kitabxanası [Elektron resurs], 04 avqust 2022. URL: https://www.elibrary.ru/query_results.asp).
09.01.2014-cü il tarixli Roshydromet-in 1 nömrəli əmri "Rusiya Antarktida ekspedisiyasının tərkibinə daxil olan şəxslərin pulsuz qida, geyim və dərman vasitələri ilə təmin edilmə normalarının təsdiqi haqqında"
14.04.2011-ci il tarixli RF Hökumətinin 270 nömrəli qərarı (06.03.2015-ci il redaksiyası) "Rusiya Federasiyası Daxili İşlər Nazirliyinin daxili qoşunlarının tibbi təyinatlı məmulatlar, dərman vasitələri və tibbi texnika ilə təmin edilməsi qaydası və normaları haqqında"
12.10.2019-cu il tarixli RF Hökumətinin 2406-r nömrəli sərəncamı (30.03.2022-ci il redaksiyası) Tibbi yardım göstərilməsi üçün zəruri olan həyati vacib və ən vacib dərman vasitələrinin siyahısının, həmçinin tibbi istifadə üçün dərman vasitələrinin siyahılarının və tibbi yardım üçün zəruri olan minimum dərman vasitələri çeşidinin təsdiqi haqqında>
Məqalədəki məlumatlar həkim məsləhətini əvəz etmir
Bronxial astma nədir?
Bronxial astma – bronx divarlarının daimi iltihabı ilə xarakterizə olunan, bronx divarlarının qalınlaşması, fit səsi ilə nəfəsalma, öskürək və boğulma tutmaları ilə müşayiət olunan bir xəstəlikdir1.
Bronxial astmanın yaranma səbəbləri
Bronxial astma həm orqanizmin fərdi xüsusiyyətləri ilə bağlı daxili, həm də ətraf mühit amilləri kimi xarici səbəblərdən yarana bilər. Adətən, bronxial astmanın inkişafına səbəb olan amillər bunlardır:
irsi meyllilik
piylənmə
cins – uşaqlıqda oğlanlarda, sonradan isə qızlarda və qadınlarda
allergenlər (toz, heyvan tükü və epitelisi, kif, ev tozu)
tənəffüs infeksiyaları
peşə amilləri
ətraf mühitin müxtəlif zərərli amilləri (zavod tullantıları və s.)
Astmanın simptomları
Tez-tez simptomlar gecə və ya səhər saatlarında pisləşir, allergenlərlə, virus infeksiyaları ilə təmas simptomların artmasına səbəb olur. Çox vaxt hava şəraitinin dəyişməsi (xüsusilə rütubət, soyuq) və qeyri-spesifik qıcıqlandırıcılar (siqaret tüstüsü, ətir, kəskin qoxular) da simptomları gücləndirir.
Əgər mövcud simptomların bronxial astma ilə əlaqəli olduğundan şübhələnirsinizsə, dərhal həkimə müraciət edin.
Astmanın ağırlıq dərəcəsini necə müəyyən etmək olar?
Astmanın ağırlıq dərəcəsi gündüz və gecə simptomlarının sayına, kəskinləşmələrin sayına və xarakterinə, tənəffüs göstəricilərinə görə müəyyən edilir. Əgər pasiyent artıq müalicə alırsa, yaxşılaşmanın hansı doza inhalyasiya preparatında əldə olunduğu qiymətləndirilir.
Həmçinin aşağıdakı bronxial astma formaları ayırd edilir:
allergik və qeyri-allergik
gecikmiş başlanğıclı
müalicəyə tabe olmayan ağır astma forması
Bronxial astmanın ağırlıq dərəcəsi yalnız həkim müayinəsi və müvafiq yoxlamadan sonra müəyyən edilir!
Astmanın diaqnostikası
Bronxial astma diaqnozu əsasən xəstənin şikayətlərinə, həmçinin laborator və instrumental müayinələrin nəticələrinə əsasən qoyulur.
Valideynlər uşaqlarda tənəffüs səslərini düzgün qiymətləndirməyə bilər, buna görə də, məsələn, tutmanın videosunu çəkmək və sonradan mütəxəssisə göstərmək tövsiyə olunur.
Ümumilikdə, astmanın diaqnostikası uşaqlarda və böyüklərdə bir qədər fərqlənir.
Uşaqlarda astma necə diaqnoz qoyulur
2 yaşa qədər uşaqlarda astma
İlk iki ilində olan uşaqlarda astmatik epizodlar adətən tənəffüs infeksiyası zamanı baş verir. Bu uşaqlarda adətən valideynlərdən biri (çox vaxt ana) bronxial astmadan əziyyət çəkir və ya uşaqlarda artıq allergiya simptomları – atopik dermatit, qida allergiyası mövcuddur. Belə uşaqlarda bronx genişləndirici inhalyasiyalara yaxşı və sürətli cavab olur. Bundan əlavə, astmalı uşaqlarda ümumi immunoqlobulin E səviyyəsi yüksək olur.
Lakin göstərilən əlamətlərin heç biri bronxial astmanı tənəffüs infeksiyası zamanı bronxoobstruksiyadan dəqiq fərqləndirməyə imkan vermir, buna görə də bu yaşda bronxial astma diaqnozu qoyulmur, belə uşaqlar müşahidə altında saxlanılır2.
Valideynlər aşağıdakı narahatedici simptomlara diqqət yetirməlidirlər:
səsli tənəffüs
öskürək zamanı qusma
iştahanın pisləşməsi, hətta tamamilə yeməkdən imtina
tez-tez tənəffüs
Qeyd etmək lazımdır ki, davamlı öskürək, hazırda və ya əvvəllər tənəffüs infeksiyası olmadan, çox vaxt bronxial astmanın inkişafının xəbərçisidir.
2 yaşdan yuxarı uşaqlarda astma
2-5 yaş arası son bir il ərzində tənəffüs simptomlarının olub-olmamasına diqqət yetirmək vacibdir (yalnız tozcuq allergiyası olan uşaqlar istisna olmaqla). Bu yaşda kəskinləşmələrin ən çox səbəbi yenə də virus infeksiyaları, müxtəlif allergenlər və fiziki yüklənmədir.
6-12 yaş arası bronxial astmanın ən çox rast gəlinən forması virus mənşəli, yəni kəskin virus tənəffüs xəstəliyi (KVTİ) ilə əlaqəli formadır.
12 yaşdan yuxarı xəstəlik başladıqda tez-tez fiziki yüklənmə əsas tətikləyici olur.
Uşaqlarda astmanın diaqnostikası əksər hallarda şikayətlərə əsaslanır. Diaqnoza yönəldən simptomlar bunlardır:
fit səsi ilə tənəffüs (3-dən çox epizod)
uşağın və ya valideynlərinin allergik xəstəliyinin olması
öskürək, döş qəfəsində sıxılma
simptomların səhər tezdən və ya gecə, eləcə də tətikləyici amillərdən (allergenlər, kəskin qoxular, stress, fiziki yüklənmə) sonra yaranması
Laborator və instrumental müayinələr
Bronxial astmaya şübhə olduqda həm böyüklərdə, həm də uşaqlarda laborator və instrumental diaqnostika aparılır. Həkim aşağıdakı müayinələri təyin edə bilər:
genişləndirilmiş ümumi qan analizi
ümumi və spesifik E sinif immunoqlobulinlər
bronx genişləndirici testlə spirometriya, bəzi hallarda isə provokasiya testi (bronx spazmı yaradan test) – tənəffüsün sürət və həcm göstəricilərini müəyyən etməyə kömək edir
Spirometriya və Pikfloumetriya
evdə istifadə üçün portativ cihaz – pikfloumetrlə ekspirator sürətin gündəlik qeydiyyatı
bəzən döş qəfəsi orqanlarının rentgen müayinəsi tələb oluna bilər
Əgər simptomlar bronxial astma diaqnozuna uyğundursa, bəzi hallarda müayinə nəticələri alınmamışdan əvvəl həkim sınaq inhalyasiya terapiyası təyin edə bilər. Həmçinin, vəziyyətdən asılı olaraq bronxoskopiya, döş qəfəsinin kompüter tomoqrafiyası, digər mütəxəssislərin – otorinolarinqoloq, qastroenteroloq məsləhəti təyin oluna bilər.
Bütün müayinələr yalnız həkim tərəfindən təyin edilir, onların siyahısı baxış və xəstə tarixindən asılı olaraq dəyişə bilər.
Bronxial astmanın kəskinləşmələri
Bronxial astmanın kəskinləşməsi dedikdə, təngnəfəslik, öskürək, döş qəfəsində fit səslərinin yaranması və güclənməsi epizodu başa düşülür. Pikfloumetriya nəticələrinə görə ekspirator sürətin azalması müşahidə olunur. Bronxial astmanın kəskinləşmələri adətən tövsiyə olunan preparatlarla kifayət qədər və ya düzgün müalicə almayan pasiyentlərdə daha çox rast gəlinir.
Bronxial astmanın kəskinləşməsindən şübhələndikdə ilk və yeganə düzgün addım müalicə edən həkimə müraciət etmək və ən qısa zamanda terapiyanın korreksiyası üçün tövsiyələr almaqdır.
Aşağıdakı hallardan hər hansı biri xəstəlik tarixində olmuş pasiyentlər xüsusi nəzarət tələb edir:
son bir il ərzində bronxial astmanın kəskinləşməsi səbəbindən stasionara hospitalizasiya
bronxial astma səbəbindən reanimasiya və intensiv terapiya şöbəsinə hospitalizasiya
müalicənin qeyri-müntəzəm qəbulu
Bronxospazm zamanı ilk yardım
Bronxospazm zamanı ilk yardım üçün preparat qısa təsirli bronx genişləndirici dərmandır. Əgər bu təsir etməzsə, həkim artıq sistemli kortikosteroid preparatların (həb və ya inyeksiya şəklində hormon preparatları) istifadəsini tövsiyə edə bilər.
Həmçinin, adi inhalyatoru nebilayzer üçün preparatla əvəz etmək lazımdır, çünki məhz bu formada təsiredici maddə spazm olunmuş tənəffüs yollarına daha asan daxil olur.
Yuxarıda qeyd olunan dərmanları yalnız müalicə edən həkim təyin edə bilər!
Bronxial astmanın müalicəsi
Bronxial astmanın müalicəsi həkim tərəfindən əsas məqsədlərə uyğun təyin edilməlidir:
Müalicə fonunda uzun müddət simptomların tam olmaması
Kəskinləşmə riskinin minimuma endirilməsi
Bronxial astmanın müalicəsi hazırda mərhələli sxem üzrə aparılır.
Bronxial astmanın müalicəsində əsas qayda – mərhələdən asılı olmayaraq, vaxtında ixtisaslaşmış həkimə müraciət etməkdir.
Astmanın I mərhələsi
18 yaşdan yuxarı pasiyentlərdə I mərhələdə hazırda inhalyasiya steroid və bronx genişləndirici preparatın birləşməsindən ibarət kombinə olunmuş inhalyasiya preparatına üstünlük verilir. Onlar həm daimi/gündəlik rejimdə, həm də ehtiyac olduqda – simptomlar yarandıqda istifadə oluna bilər.
Bu mərhələdə qısa təsirli bronx genişləndirici preparatların istifadəsi qətiyyən tövsiyə olunmur, çünki onların həddindən artıq dozası riski yüksəkdir.
Astmanın II mərhələsi
II mərhələdə daimi əsasda inhalyasiya qlükokortikosteroidlər istifadə olunur. Məhz bu preparatlar hospitalizasiya və ağır kəskinləşmə riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.
Astmanın III mərhələsi
III mərhələdə həkimlər inhalyasiya steroidlərinin və uzunmüddətli təsirli bronx genişləndirici preparatların birləşməsini tövsiyə edirlər.
Astmanın IV mərhələsi
IV mərhələdə müalicə prinsipi dəyişmir, lakin inhalyasiya qlükokortikosteroidlərinin dozası artırılır.
Astmanın V mərhələsi
V mərhələ adətən ən ağır pasiyentlərə təyin olunur. Hər bir addım yalnız müalicə edən həkim tərəfindən razılaşdırılıb təyin edilməlidir!
V mərhələdə yüksək doza inhalyasiya qlükokortikosteroidlərinin uzunmüddətli təsirli bronxolitiklər və uzunmüddətli təsirli antixolinolitiklərlə birgə istifadəsi tövsiyə olunur. Həmçinin, bu mərhələdə gen mühəndisliyi ilə hazırlanmış bioloji terapiyanın müalicə sxeminə əlavə olunması məsələsinə baxıla bilər. Hər hansı səbəbdən bu preparatları təyin etmək mümkün deyilsə, pasiyentlərə həb şəklində qlükokortikosteroidlər təyin edilir.
Bütün pasiyentlərə inhalyatorlardan istifadə texnikası öyrədilməlidir. Həkim inhalyasiyanın düzgün yerinə yetirildiyinə əmin olduqdan sonra inhalyator seçilməlidir.
Allergen-spesifik immunoterapiya
Allergen-spesifik immunoterapiya (ASİT) metodu müxtəlif allergenlərə (ev tozu, bitki tozcuqları) qarşı davamlılıq yaratmaq üçün nəzərdə tutulub. Bu metod allergiya simptomlarının azalması sayəsində bronxial astmaya nəzarəti yaxşılaşdırmağa imkan verir.
Populyar suallar
Astma tutması başlayanda nə etməli?
İlk növbədə, hansı inhalyatorlardan daimi istifadə olunduğunu bilmək lazımdır. Əgər preparat bir inhalyator rejimində istifadə olunursa, lazım olan sayda əlavə nəfəs alınmalıdır.
Astmanı hansı həkim müalicə edir?
Bu xəstəlik iki ixtisasın – allerqologiya və pulmonologiyanın kəsişməsindədir. Bronxial astmanın 85%-i allergik olduğuna görə, astmalı pasiyentlərin aparılmasında prioritet mütəxəssis allerqoloqdur.
Astma necə diaqnoz qoyulur?
Diaqnoz artıq xəstə ilə söhbət zamanı şübhə doğura bilər. Lakin əlavə laborator və instrumental diaqnostik müayinələr tələb olunur.
Astmanı tamamilə müalicə etmək mümkündürmü?
Bronxial astmanı tamamilə müalicə etmək mümkün deyil. Xəstəlik xronikdir və bronx ağacının divarlarında inkişaf edən daimi iltihabla əlaqədardır. Lakin vaxtında başlanan və düzgün seçilmiş müalicə ilə xəstəliyi uzunmüddətli remissiyaya salmaq mümkündür.
